Szczygieł Władysław, pseud.: Zawisza, Ryś Ociec (1902–1960), polonista, harcmistrz.
Ur. 31 I w Ruskiej Wsi, był synem Franciszka (1867–1917), kolejarza, i Marcjanny z domu Płodzień (1870–1966), bratem Mieczysława (1905–1989), nauczyciela muzyki w Akad. Muzycznej w Katowicach, i Genowefy (ur. 1912), zamężnej 1.v. Wilkowej, 2.v. Bednarskiej, nauczycielki.
S. uczył się od r. 1909 w Rzeszowie, najpierw w Szkole Ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim, a od r. 1912 w II Gimnazjum. Po wybuchu pierwszej wojny światowej został jesienią 1914 z rodziną ewakuowany do Louny koło Pragi, gdzie przebywał do maja 1915. Wróciwszy do Rzeszowa, kontynuował naukę w II Gimnazjum. W październiku 1918 wstąpił do harcerstwa i pełnił funkcję drużynowego I Rzeszowskiej Drużyny Harcerzy im. J. Piłsudskiego (grudzień 1918 – styczeń 1919, wrzesień 1919 – wrzesień 1920). Dn. 10 VI 1920 zdał z odznaczeniem maturę i zgłosił się do WP. Po zakończeniu wojny polsko-sowieckiej studiował od r. 1920 polonistykę i slawistykę na Wydz. Filozoficznym UJ; w l. 1922–3 uczęszczał także na zajęcia Studium Pedagogicznego Wychowania Fizycznego przy UJ. Równocześnie kontynuował działalność harcerską; od czerwca 1921 do lutego 1923 kierował Hufcem Harcerzy w Rzeszowie, a w grudniu 1922 został pierwszym zastępcą komendanta Chorągwi Męskiej w Krakowie. Uczestniczył w pracy akademickiej drużyny instruktorskiej «Watra», skupiającej członków komend hufców i chorągwi, a także młodych instruktorów. W maju 1924 otrzymał stopień podharcmistrza i t.r. ukończył studia.
Od r. 1924 uczył S. w IV Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza w Krakowie, a w l. 1925–7 w Państw. Gimnazjum w Zakopanem, gdzie również prowadził drużynę harcerską. Dn. 26 VI 1926 doktoryzował się na UJ na podstawie pracy Źródła „Rozmów Artaxesa i Ewandra” Stanisława Herakliusza Lubomirskiego („Prace Hist.-Liter.” 1929 nr 31), napisanej pod kierunkiem Ignacego Chrzanowskiego. Dn. 29 XI 1927 zdał tamże egzamin nauczycielski i uzyskał uprawnienia do nauczania języka polskiego i wychowania fizycznego. Od t.r. uczył w Państw. Gimnazjum im. Stanisława Konarskiego i Seminarium Nauczycielskim w Mielcu. W grudniu t.r. został harcmistrzem. Ogłosił prace: Gmina szkolna. (Próby ujęcia na tle socjologii klasy) („Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. St. Konarskiego w Mielcu 1927/1928”, Mielec 1928, wyd. osobne Tarnów 1928) i Gmina szkolna (Szkic metodyki pracy) (tamże za r. szk. 1928/9, Mielec 1929). We wrześniu 1929 wrócił do Krakowa i podjął pracę nauczyciela w VI Państw. Liceum im. Tadeusza Kościuszki oraz Państw. Pedagogium, gdzie m.in. opracował program wychowania fizycznego. Dn. 24 IV 1931 otrzymał tytuł profesora gimnazjalnego.
Kontynuując działalność w harcerstwie, S. objął w styczniu 1930 komendę Krakowskiej Chorągwi Harcerzy oraz wszedł w skład Zarządu Oddziału ZHP, gdzie kierował Wydz. Zlotowym i Wydz. Harcerstwa Starszego. W l. 1930 i 1931 był komendantem obozów instruktorskich dla nauczycieli i gimnazjalistów; zdobyte wówczas doświadczenia opisał w książce Harcerskie obozy nauczycielskie (cel, organizacja, program) (Kr. 1931). W dn. 1–2 II 1931 przewodniczył XI Walnemu Zjazdowi ZHP w Krakowie, a w czerwcu t.r. kierował wyprawą czterech drużyn na Zlot Skautów Słowiańskich w Pradze. Od 2 do 14 VIII 1933 był komendantem II grupy delegacji polskiej na Jamboree w Gödöllő koło Budapesztu na Węgrzech. T.r. został redaktorem naczelnym organu Głównej Kwatery Harcerzy „W kręgu wodzów”; publikował w nim artykuły o tematyce ideowej i metodycznej. W l. 1934–6 wchodził w skład Naczelnej Rady Harcerskiej i z tego tytułu w r. 1935 pełnił funkcję okręgowego inspektora harcerskiego w Kuratorium Krakowskiego Okręgu Szkolnego. Na Jubileuszowym Zlocie Harcerstwa w Spale (11–25 VII 1935) był komendantem II podobozu. W r. 1938 został zastępcą prezesa Zarządu Okręgu ZHP, a w maju 1939 objął komendę Pogotowia Harcerzy Chorągwi. Do wybuchu drugiej wojny światowej kierowana przez niego Krakowska Chorągiew Harcerzy zwiększyła liczebność prawie czterokrotnie.
Pod okupacją niemiecką pracował S. do listopada 1939 w krakowskim I Gimnazjum im. Bartłomieja Nowodworskiego. Wszedł w skład czteroosobowej grupy doradców mjr. Kazimierza Kierzkowskiego, który dowodził w Krakowie dywersją pozafrontową. Po utworzeniu w 2. poł. września t.r. Organizacji Orła Białego został w niej drugim zastępcą przewodniczącego prezydium Zarządu Okręgu Krakowskiego, Zygmunta Stamajzena. Dn. 11 XI uczestniczył w powołaniu przez grupę instruktorów konspiracyjnych struktur harcerstwa na terenie Krakowa. Po fali aresztowań wiosną 1941 ukrywał się we wsi Wielkanoc koło Gołczy; następnie w Krakowie wziął udział w odtwarzaniu Komendy Chorągwi Szarych Szeregów. Uczył wówczas w Publicznej Szkole Rzemieślniczo-Zawodowej przy ul. Skrzyneckiego 1, a po jej podziale w Szkole Rzemieślniczo-Zawodowej nr 2 przy ul. Dietla 38. Równocześnie brał udział w tajnym nauczaniu.
Po wyzwoleniu Krakowa spod okupacji niemieckiej w styczniu 1945 wrócił S. do pracy w I Gimnazjum, ale już w marcu t.r. przejął dyrekcję Liceum Pedagogicznego (potem nr 2) przy ul. Podbrzezie. Dn. 30 I uczestniczył w zebraniu grupy instruktorów z kręgu Szarych Szeregów, na którym obrano komendantem Chorągwi Krakowskiej harcmistrza Eugeniusza Fika. Dn. 30 III wszedł w skład Komendy Chorągwi Harcerzy, powołanej przez Fika, i został instruktorem jej Wydz. Ogólnego. Jako członek Tymczasowej Naczelnej Rady Harcerskiej uczestniczył na przełomie października i listopada w I Kongresie Światowej Konfederacji Młodzieży Demokratycznej w Londynie. W styczniu 1946, na konferencji instruktorskiej w Osowcu, przygotowującej nową redakcję „Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego”, brał udział w pracach komisji ideologicznej oraz wygłosił referat Prawo skautowe u innych narodów. T.r. został redaktorem naczelnym reaktywowanego „Harcerstwa – Organu Naczelnictwa Związku Harcerstwa Polskiego” oraz był inicjatorem Centralnej Akcji Szkoleniowej nad jeziorem Turawa koło Opola. Opublikował kilkakrotnie wznawiane poradniki: Jak prowadzić zastęp harcerski (Kr. 1946, 1990, 1997) oraz Jak prowadzić drużynę harcerską (Kr. 1946, W. 1985, Kr. 1990). Jako pedagog kierował przez trzy lata Państw. Kursami dla Nauczycieli Szkół Średnich i wszedł w skład komisji ZNP, przygotowującej projekt systemu kształcenia nauczycieli. Doprowadził do utworzenia w r. 1946 we wsi Matejkowice (potem Przesieka) na Dolnym Śląsku ośrodka szkoleniowego dla młodzieży swojego Liceum Pedagogicznego, który służył potem wszystkim liceom pedagogicznym Kuratorium Krakowskiego. W październiku 1947 objął Wydz. Kształcenia, a w styczniu 1949 – Dział Programowy Komendy Chorągwi, wchodząc równocześnie w skład Rady Chorągwi. Na konferencji instruktorów harcerskich w lutym 1948 opowiedział się za przyjęciem programu Harcerskiej Służby Polsce. Od r. 1949, podobnie jak inni instruktorzy harcerscy, ograniczył działalność do turystyki i krajoznawstwa. W 2. poł. r. 1951, wraz z kilkoma przedwojennymi działaczami harcerskimi, był inwigilowany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w ramach sprawy o krypt. Wywrotowcy. Od 1 III 1952 wykładał metodykę języka polskiego, później również historię literatury polskiej, na Wydz. Humanistycznym Państw. Wyższej Szkoły Pedagog. (przemianowanej t.r. na Wyższą Szkołę Pedagog.) w Krakowie. Uczył też w krakowskim Studium Nauczycielskim i Zaocznym Studium Nauczycielskim. W r. 1953 zwolniono go ze stanowiska dyrektora Liceum Pedagogicznego, wysuwając zarzut, że w okresie międzywojennym był instruktorem harcerskim. Podjął wówczas na krótko pracę w Państw. Liceum Pedagogicznym Żeńskim, a następnie kierował przez cztery lata sekcją języka polskiego Woj. Ośrodka Doskonalenia Kadr Nauczycielskich.
Po przełomie politycznym w październiku 1956 był S. w Krakowie jednym z inicjatorów reaktywowania harcerstwa. Wziął udział (9–10 XII t.r.) w Krajowym Zjeździe Działaczy Harcerskich w Łodzi i wszedł na nim do Naczelnej Rady Harcerskiej. Uczestniczył w wypracowaniu założeń ideowo-wychowawczych oraz kolejnej redakcji „Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego”. Został opiekunem drużyny przy Seminarium Nauczycielskim, a także honorowym instruktorem 37. Drużyny Instruktorskiej im. Szarych Szeregów przy Wyższej Szkole Pedagog. Od czerwca 1958 pracował w Komisji Ideologiczno-Programowej Naczelnej Rady Harcerskiej, a po ponownym wyborze w jej skład w kwietniu 1959, w Komisji Historycznej. Od 1 X 1957 był zatrudniony w Wyższej Szkole Pedagog. jako zastępca profesora Wydz. Filologiczno-Historycznego. Opublikował dwa opracowania syntetyczne: Harcerstwo jako organizacja młodzieży i Harcerstwo jako metoda wychowawcza (oba w: „Materiały pomocnicze do nauczania pedagogiki w liceach pedagogicznych”, W. 1960), a także artykuł Z dziejów przesieckiej „Grażyny” („Ognisko” 1960 nr 4–5). Był członkiem Komisji Nauk Pedagogicznych PAN, Komisji Programowej dla Szkół Podstawowych oraz Komisji Programowej Sekcji Zakładów Kształcenia Nauczycieli Inst. Pedagogicznego – potem Komisji Programowej Studiów Nauczycielskich Min. Oświaty. S. zmarł 23 XI 1960 w Krakowie, w następstwie ran odniesionych w wypadku samochodowym, spowodowanym 13 XI t.r. przez pijanego kierowcę. Został pochowany 26 XI na cmentarzu Salwatorskim. Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (1933), Medalem Niepodległości, Medalem Zwycięstwa i Wolności (1947), Złotym Krzyżem Harcerskiego Odznaczenia «Za Zasługę» (1947), Odznaką 25-lecia ZHP (1936).
W zawartym 14 I 1927 w Krakowie małżeństwie z Władysławą Knot (1902–1981) miał S. syna Krzysztofa (1929–2010), doktora medycyny, docenta krakowskiej Akad. Med., od r. 1975 księdza, profesora bioetyki Papieskiej Akad. Teologicznej w Krakowie, oraz córki: Danutę (1934–1979), 1.v. Brzózka, 2.v. Ręgwelska, magister chemii, i Marzenę (ur. 1945), zamężną Grzywa, lekarza medycyny.
W r. 1983 opublikowano artykuł S-ego Wspomnienie z udziału w Światowej Konferencji Młodzieży w Lublinie w 1945 r. („Harcerstwo” nr 7).
Harcerski słownik biograficzny, W. 2006 I; Wojtycza J., Bibliografia prac hm dr. Władysława Szczygła, „Harcerstwo” 1996 nr 10 s. 22–5; – Błażejewski W., Z dziejów harcerstwa polskiego (1910–1939), W. 1985; Bukowski A., Roczny kurs podharcmistrzowski 1957–58 z końcówką w Bukowinie-Podszklu na Orawie, „Harcerz Rzpltej” 1984 nr 2 s. 23–4; Frančič V., Szkoła Rzemieślniczo-Zawodowa Nr 2 w latach 1942–1945, „Roczn. Kom. Nauk Pedagog. PAN” T. 4: 1964; Gaweł T., Władysław Szczygieł ps. „Zawisza”, harcmistrz, polonista, pedagog, w XXX rocznicę śmierci, Kr. 1990; K u rowska M., Szare Szeregi w Krakowie 1939–1945, „Zesz. Nauk. Muz. Hist. M. Kr. – Krzysztofory” 1978 z. 5; Kwirek J., Związek Harcerstwa Polskiego w latach 1944–1950. Powstanie. Rozwój. Likwidacja, Tor. 1995 s. 15, 63; Leonhard M., Kalendarium z dziejów harcerstwa krakowskiego 1910–1950, Kr. 2001; Miłobędzki P., Harcerze w okupowanym Krakowie 1939–1945, Kr. 2005; Miszczuk M., [Wstęp] do: Szczygieł W., Jak prowadzić drużynę harcerską, W. 1985 s. 105–7; Ośrodek Szkolny Krakowskich Zakładów Kształcenia Nauczycieli w Przesiece. (Program turnusów klasowych), Red. W. Szczygieł, Kr. 1955; Pluta-Czachowski K., Organizacja Orła Białego, W. 1987; Porębski S., Krakowskie Szare Szeregi, Kr. 1985; – IX. Sprawozdanie Dyrekcji II Gimnazjum w Rzeszowie za r. szk. 1913, Rzeszów 1913; toż za l. 1914–19, Rzeszów 1914–19; Papée S., Non omnis moriar. Przemówienie ku czci Władysława Szczygła na uroczystości żałobnej w Studium Nauczycielskim w Krakowie dnia 26 listopada 1960 r., „Ognisko” 1960 nr 4–5 s. 22–3; Sprawozdanie VIII (XXV) Dyrekcji Państwowego Gimnazjum IV. im. H. Sienkiewicza w Krakowie za rok szkolny 1925/26, Kr. 1926; Wierzewski W., List otwarty do redaktora naczelnego HR, „Harcerz Rzpltej” 1984 nr 3 s. 24–5; Wojtycza J., Dr Władysław Szczygieł (1902–1960), „Roczn. Kom. Nauk Pedagog.” T. 53: 2000 s. 57–65; tenże, Władysław Szczygieł „Ryś Ociec” (1902–1960). Postaci z dziejów, „Harcerstwo” 1996 nr 10 s. 13–22; Wpis drużyn męskich do ZHP na rok 1926, lista nr 1 [b.m.r.w.] s. 4; Zagórowski, Spis nauczycieli; – „Jednodniówka Akad. Koła Starszego Harcerstwa w Kr.” (Kr.) 1926; „Przekrój” 1978 nr 1744 s. 14 (fot.), nr 1752 s. 14; „Wiad. Urzęd.” 1939 nr 7; – Arch. UJ: sygn. WF II 504 (teczka personalna S-a); Arch. Uniw. Pedagog. w Kr.: Akta osobowe S-a;– Informacje syna, Krzysztofa Szczygła z Kr.
Janusz Wojtycza